Explorar los documents (71 total)
Toussaint est le premier novembre, le Jour des Morts le 2 novembre. Aujourd'hui les deux fêtes se confondent, comme elles confondent et minimalisent leur contenu : la toilette, le fleurissement et la visite mémorable du tombeau.
En Occident, cette fête est synonyme de deuil et de tristesse, alors qu'en d'autres lieux ou d'autres temps, elle peut ou a pu être joyeuse (Mexique), initiatique (les Anthestéries grecques), contagieuse (Rome), paillarde (les « insolenzas » du Brésil), initiatique (Tibet) ou volontairement écartée (Tziganes).
Alors que tout poussait à croire que, chez nous, cette fête perdait sa fonction de « rite de passage » et que la mort était de plus en plus occultée, elle a rebondi curieusement avec le Halloween des enfants, sous l’œil complaisant du commerce mondial.
Devant la multiplicité et la complexité du phénomène, les chercheurs hésitent à élaborer une véritable « anthropologie de la mort ». [Cette] causerie n'en a pas l'ambition, elle cherche seulement à contribuer au débat que le renouveau des temporadas (fêtes saisonnières liées au « patrimoine culturel immatériel ») suscite en pays d'oc."
Claude Alranq
« De que demòra uèi de la fèsta dels mòrts ? »
Es per aqueles mots que Claudi Alranq començava sa conferéncia sus Martror, la fèsta dels mòrts, enregistrada lo 29/10/2014 al Teatre de Pesenàs, en amont de las fèstas de Martror, organizadas dins l'encastre de las Temporadas de Pesenàs.
Retrobar la transcripcion d'aquela conferéncia sus Occitanica.
Al còr de l'ivèrn, carnaval constituís una parentèsi qu'anóncia la fin de las dificultats e l'entrada dins la prima. Eiretièr de la fèsta dels fòls medievala, sas festivitats son tradicionalament un temps de pausa que ròtles e estatuts s'i envèrsan, que la paraula s'i desliura, e ont los masques venon a portar un messatge critic cap a la societat e los poders en plaça.
Per prèp de dètz setmanas, las carrièras del vilatge audenc de Limós s'animan. A l'entorn del rei de la fèsta, sa majestat Carnaval, barrutlan de figuras contràrias especificas a la ciutat de la nauta valada d'Aude : Fecas e Godilhs.
Aquesta videoguida d'animacion foguèt realizada en 2014 dins l'encastre del projècte e-Anem, finançat pel FEDER en Lengadòc-Rosselhon.
Version occitana sostitolada en francés.
Aquesta videoguida d'animacion foguèt realizada en 2014 dins l'encastre del projècte e-Anem, finançat pel FEDER en Lengadòc-Rosselhon.
Version occitana sostitolada en francés.
Animal «totemic» de Pesenàs, lo Polin figura dempuèi 2005 al classament del patrimòni oral e immaterial de l’umanitat de l’UNESCO. Aqueste caval de tela e de fusta acompanha lo monde de Pesenàs dins totas lors festivitats.
Aquesta videoguida d'animacion foguèt realizada en 2014 dins l'encastre del projècte e-Anem, finançat pel FEDER en Lengadòc-Rosselhon.
Version occitana sostitolada en francés.
Gargantua es aqueste eròi gigantàs e legendari, que percorreguèt França al fial de las cronicas e que Rabelais se n'inspirèt per crear lo personatge de sos recits literaris (La vie très horrifique du grand Gargantua, père de Pantagruel, jadis composée par M. Alcofribas abstracteur de quintessence. Livre plein de Pantagruélisme, 1534).
1/ La legenda conta que...
Aqueste personatge mitic a de caracteristicas que lo rendon aisidament identificable, e que se sarran de las d'una autra figura « d'òme salvatge », Joan de l'ors. Aquestes gigants an un brave apetís e una barba druda. Gargantua se fa tanben remarcar per sa maladreça e son caractèr barrutlaire. La legenda vòl qu'aja percorregut lo campèstre, transformant lo païsatge sus son passatge al fial de sos repaisses (e de sas dejeccions), de sòbras laissadas per sas bòtas, de calhaus escampats per jòc... Li arriba quitament d'agotar de ribièras quand a set ! Aquel apetís insadolable illustrariá l'apetís que marca lo periòde seguent las dificultats de la pèsta e de la guèrra de Cent Ans (fin del sègle XV, debuta del sègle XVI). Malbiaissut, mas pas jamai marrit intencionalament, Gargantua es un eròi popular, un golarut que sas aventuras, de còps escatologicas, fan rire lo grand public de l'epòca. Los recits legendaris sus sa naissença dison que seriá nascut de personas de talha inferiora a la mejana e que, al contrari, el, auriá conegut un creis plan important. Per çò qu'es de Rabelais, afortís que son personatge de Gargantua seriá nascut un tres de febrièr (e d'autres autors o pensan tanben) en sortissent de l'aurelha esquèrra de sa maire. Aquesta data de naissença e son caractèr absurde lo sarran de l'esperit carnavalesc que los recits ne son embugats e que ne partejan ja la foncion catartica.
2/ Istoric de las practicas, fòcus sus Langonha.
Se la vila s'atribuís Gargantua coma eròi fondator, en se basant segurament suls prepausses de Felix Viallet, aquò's degut en part a un episòdi legendari que s'i seriá debanat. Fach pro rar, lo sang de Gargantua i auriá rajat, en seguida d'una nafradura al det, colorant aital las tèrras a l'entorn. Mas cal pas doblidar que Langonha, a la fin del sègle XV, es una vila situada a la crosada dels camins de comèrci, amb una fièra famosa e atractiva. Aital, recep aquesta literatura de còlportatge que Gargantua n'es un dels « best-sellers ». Cal pasmens esperar lo sègle XIX per veire aparéisser lo cap gigant de Gargantua que las cartas postalas ancianas de Langonha ne perpetuan lo sovenir. Aqueste es mostrat dins l'encastre del cortègi de carris florits que desfilan per la ciutat. Un cap monumental, que mesura mai o mens tres mètres cinquanta. Amai, es articulat, sos uèlhs e sa boca semblan prene vida e convidar los estajants a la fèsta. Mas doblidem pas que Gargantua es pas l'eròi d'una region en particular, tant los recits de còlportatge li fan percórrer e transformar los païsatges de França.
3/ Las practicas actualas a l'entorn de Gargantua.
Amai siá eissida d'una literatura en màger part orala, la legenda de Gargantua contunha de viure encara a l'ora d'ara. Aquò's lo cas, per exemple, en Losera, dins la vila de Langonha (« Lo país de Gargantua ») que i festejan lo gigant dempuèi 1884. E se las sortidas de « Gargantua » del 1èr d'agost s'arrestèron a l'entorn de 1978, son cap tornèt sortir un primièr còp en 2000, e dempuèi, torna participar als passa-carrièras de carris carnavalescs. Se remarca tanben a Langonha la creacion recenta de la confrariá del Manouls Langonais de Gargantua, que met en lum aquesta especialitat culinària de tombadas de moton e de vedèl (los manols) mas tanben la confisariá sonada « La Gargantille ». E dempuèi lo 7 d'abril de 2000, Langonha ten lo recòrd del mond de la salsissa la mai longa : 23 160 m tot bèl just. Un còp de mai en omenatge a Gargantua.
4/ La transmission d'ièr e d'uèi.
Los primièrs recits de literatura orala sus la figura de Gargantua e dels gigants en general espelisson en França a partir de l'Edat Mejana, per conéisser fin finala una capitada bèla al sègle XVI. Creis lo nombre de cronicas oralas, tan coma aquel dels obratges escriches, a la seguida de Rabelais. En 1675, pareisson aital Les Chroniques du Roy Gargantua, cousin du très redouté Gallimassue e en 1715, es publicada la Vie du fameux Gargantua, fils de Briarée et de Gargantine. D'uèi, la legenda de Gargantua se transmet d'un biais diferent, en acòrd amb las modalitats actualas de partatge de las coneissenças. Se trapan aital de sites internet que li son dedicats, e existís quitament sus Facebook un #Gargantua.
Es amb los gigants del nòrd que lo Polin de Pesenàs foguèt classat a l'UNÈSCO en 2005. Pasmens, es de constatar la frequéncia e l'abondància d'aquestes animals totemics dins lo sud de França en general e dins lo Bas-Lengadòc en particulièr.
1/ Lo Polin, caval de fusta e de tela
Lo Polin de Pesenàs, caval de fusta e de tela
L'estructura del polin de Pesenàs es similara a tantes autres exemples de cavals de fusta. Era a l'origina faita de fusta, probablament de castanhièr, cobèrta d'una ampla tela blava que portava d'emblèmas que cambièron en foncion de las evolucions politicas.
La tela blava del Polin afica aital en alternància las colors de la reialtat, de la Republica o las abelhas imperialas. Lo Polin recampant darrièr el la comunautat picenesa (los piceneses son los estatjants de Pesenàs), suscitant a l'encòp paur e atraccion sus la populacion, foguèt d'alhors victima de sa foncion simbolica al moment de la Revolucion Francesa. Alara assimilat a la reialtat (sa legenda lo restacava en efècte a aqueste regim) lo polin foguèt aital cremat en 1789.
L'estructura ela-meteissa a tanben evoluit dins lo temps. A comptar de 1989, l'alumini mai leugièr, remplaça l'armadura de fusta pesuga. Lo polin pren alara lo camin d'Índia al costat d'autras figuras totemicas entre las qualas la Tarasca de Tarascon, per tal de representar las tradicions francesas a Bombay e New Delhi dins l'encastre de l'annada de França en Índia.
Una figura emblematica
Lo Polin figura dempuèi 2005 al classament del patrimòni oral e immaterial de l'umanitat de l'UNÈSCO, dins l'encastre d'una reconeissença comuna a la França e a la Belgica, de lors gigants e figuras totemicas.
Chivalets, chivaus-frus, caval dragon, trèva-caval... son de fait tantas manifestacions de fusta e de tela qu'acompanhan las manifestacions e rituals de lor ciutat, recampant a l'entorn d'eles la comunautat, e que constituisson a aqueste títol un element del patrimòni cultural immaterial.
Ligats a una legenda o a un fach istoric local, l'estacament dels estatjants a aqueles animals de tela remonta de còps la luènh dins lo temps, e subreviu al temps que passa. Aquelas bèstias de tela son aital pauc a cha pauc vengudas emblematicas d'una vila. Demòran lo simbòl dels ligams estreches e sovent complèxes que l'òme entreten amb l'esperit dels Luòcs e sa pròpria Natura. Sens èsser unicament cantonats a las fèstas carnavalescas, aqueles animals-jupons s'intègran frequentament dins aquestas festivitats.
Dins la longa tièra dels animals totemics d'Erau, lo Polin de Pesenàs coneis coma lo Camèl de Besièrs o lo Drac de Bèucaire, una plaça particulara. « Los Polins » coneisson en país picenés un succès real. A l'ainat de la ciutat reala, s'apondèron progressivament aqueles d'Adiçan, d'Alinhan del Vent, Florençac, Montblanc, Sant Tibèri, Viàs... Pasmens, aquel de Pesenàs, possedís una plaça particulara. Constituís a priòri una de las fòrmas mai ancianas conegudas dins la region, que sa legenda lo fariá remontar als temps epics de la Crosada contra los Albigeses.
2/ Las originas miticas del Polin
Lo Polin de Pesenàs auriá per mite original, la venguda en 1226 del rei de França Loís VIII a l'escasença de la Crosada contra los Albigeses. La cavala mai aimada del monarca seriá alara tombada malauta. Confiada a d'unes cònsols de la vila, luènh de defuntar d'una malautiá quina que siá, la cavala polina. En descobrir lo jove polin a son retorn a Pesenàs, lo rei demanda la construccion d'un equivalent de fusta per tal de commemorar l'eveniment. Aqueste modèl de tela e de fusta acompanha dempuèi las fèstas de la ciutat, fèstas religiosas e fèstas calendàrias, coma lo Carnaval.
La legenda coneis una segonda etapa « reala » en 1622, al passatge del rei Loís XIII. Lo marescal de Bassompierre que deviá traversar la Peyne sus son caval, e que crosèt una païsana en dificultat, al faguèt montar amb el, totes dos passèron ensem lo riu. L'anecdòta menèt a la fabricacion de dos manequins de fusta, Estieinon e Estieineta, que se pòdon totjorn veire sus l'esquina de l'animal.
Es tanben a aquesta data e malgrat una legenda que lo voldriá mai ancian, que lo Polin es pel primièr còp mençonat dins los archius de la vila çò que fa d'el un dels mai ancians animals de tela del departament (s'es pas lo mai vièlh). Per çò de sa legenda ela-meteissa, foguèt raportada un primièr còp en 1702 per Le Mercure Galant e aprèp enriquesida pel cronicaire picenés Pierre Poncet. Aquela de Bassompierre seriá estada fargada tardivament, mai o mens al sègle XIX, per Albert-Paul Alliès sus la basa de la venguda dins vila del monarca Loís XIII mentre que d'autres comentators, coma Claude Achard, veson dins aqueste parelh un rampèl de Grandgousier e Gargamelle, los parents de Gargantua que segon la legenda, faguèron tanben un passatge per la ciutat picenesa.
La mencion d'aqueste parelh rampèla que que n'advenga la proximitat entre l'animal totemic e la fèsta de Carnaval, a l'escasença de la que lo Polin se passeja per carrièras, al son dels autbòis e del pifre, e convida la populacion a dançar.
3/ Carnaval de Pesenàs, quand lo Polin se'n va dançar...
Lo calivari de la Sant Blasi
Sant Blasi, protector dels cardaires (artesans del teissut) devenguèt tanben sant patron de la vila que foguèt tre l'Edat Mejana un centre drapièr important. Son culte es celebrat a Pesenàs al mens dempuèi 1299, aprèp la mobilizacion de las corporacions drapièras de la vila. Fèsta patronala la Sant Blasi dobrís tanben a Pesenàs las festivitats de Carnaval, pendent las que apareis guidat pel menaire, lo Polin emblematic.
La dança del polin
La sortida del Polin a Pesenàs correspond a un ritual plan precís que mescla dança e musica. Al son dels autbòis e dels tamborins, instruments tradicionals en Lengadòc, lo menaire vestit de roge e de blanc fa sa dança frenetica, lançant lo calivari subrexcitat de l'animal.
Dissimulats jos al pesuga tela blava, los nòu portaires animan l'esqueleta de fusta, li fasent percórrer las carrièras al rencontre de la populacion. Reguitnadas e virolets atisan la curiositat, mas tanben l'afolament de la populacion. Aquestes moviments brusques altèrnan amb los clacaments de la maissa articulada, la nhaca, que se dobrís pontualament per engolir l'obòl dels passants. Lo caminar del polin lo mena successivament, e segon un percors immudable, dins lo centre ancian de la vila : Cors Jean-Jaurès, plaça de la Republica, carrièra Anatole-France, baloard Sarrazin, rota de Besièrs, plaça del Quatorze-Juillet, carrièra François Oustrin, plaça Gambetta, carrièra Alfred-Sabatier, carrièra Emile-Zola.
La dança de las trelhas
Parallèlament al Polin, figura al patrimòni cultural immaterial de la vila la dança de las trelhas. Aquesta es menada pel cap de jovent. Tradicionalament, los joves, filhas e dròlles, se recampan e tenon dos per dos un arc de fusta ornat de pampa e de fuèlhs : la trelha. La dança s'articula en un desenat de figuras e un final. Si la musica es comuna a l'ensem de las vilas e dels vilatges del departament que practican aquesta dança, se pòt que las paraulas de cançon cambièsson. Es lo cas de Pesenàs. Lo menaire i pòrta lo nom d'Ortolan, e aquí la cançon entonada per incitar los parelhs a passar jos als trelhas :
"E Ortola, passo se bos passa – E passo jhoust les treios. E Ortola – passo se bos passa – E passo de dela;" (version donada per A.-P. Alliès. Une ville d'états : Pézenas aux XVIe et XVIIe siècles, Molière à Pézenas . Montpellier, Éd. des Arceaux, 1951).
Las trelhas semblan d'èsser estadas dançadas pel primièr còp a Pesenàs en 1564, a l'escasença del sejorn del rei Carles IX dins la vila. Foguèron aprèp associadas a la fèsta de las Caritats, que perdurèt dins la vila fins a la fin del sègle XIX.
Aquesta fèsta se debana cada cinc ans a Sampeyre al còr de las Valadas occitanas d'Itàlia. Lo nom de « Baio » vendriá de l'occitan « abadiá » e remandariá als « abats de joinesa », joves qu'avián per foncion d'organizar las fèstas de la comunautat.
1/ La practica a l'ora d'ara
Aquesta fèsta carnavalesca se debana cada cinc ans dins la Val Varaita, dins la província de Cuneo, al còr de la Valadas occitanas d'Itàlia. La mai famosa es la de Sampeyre. Lo nom de la fèsta de la Baio vendriá de l'occitan abadiá e remandariá a las tradicions dels abats de joinesa, joves qu'avián tradicionalament per foncion d'organizar las fèstas de la comunautat.
Un ensemble de rites se debana pendent tres jorns al mes de febrièr : los dos dimenges abans lo carnaval e lo Dijòus gras.
La Baio es un grand cortègi d'òmes costumats, d'unes en « Maures », d'autres travestits en femnas, d'autres coifats de mitras espectacularas.
Los personatges istorics que compausan lo cortègi son los seguents : l'Abà, il Tesoriere, lo Cavalìe (cavalieri), lo Tambourn majour, l'Arlequin, los Sarazine, la Segnourine (signorine), lo Tambourin (tamburini), lo Sapeur, lo Grec (greci), l'Escarlinìe, l'Espous (sposi), los Segnouri (signori), lo Sounadour (suonatori), lo Uzuart, lo Granatìe, lo Morou (i neri) e lo Turc, lo Viéi e la Viéio (il vecchio e la vecchia), e lo Cantinìe (cantiniere).
Los « Sonadors » son l'element central de la fèsta, que fan dançar tota la jornada e tota la nuèch aprèp que de « sapeurs » aguèsson copat a la pigassa una barrièra de fusta simbolica.
Las jornadas començan a l'apèl dels « Tambourins » e contunhan amb de desfilats dins los diferents cantons. La Baio es particularament espectaculara per la qualitat e la diversitat dels costumes que son eiretats de diferentas epòcas de l'istòria de la valada. Se reconeis en particular la garda armada jols traches dels « Ussari », en costume de ussars de l'epòca napoleoniana. Coma tot carnaval en Occitània, lo procès representa lo punt d'òrgue del Dijòus gras.
Aquí, lo còp de teatre de las fèstas de la Baio es immancablament la fugida del tresaurièr amb la caissa plena d'argent. Lo public assistís a sa captura, son procès, sa condemna a mòrt e enfin sa gràcia.
2/ Aprendissatge e transmission
Aqueste carnaval permet a totes los estatjants de la valada d'èsser actors de la fèsta. En efècte, emai lo cortègi siaguèsse reservat als òmes que son los sols a se poder mascar jols traches dels personatges ligats a la tradicion istorica locala, la populacion tota participa a l'organizacion e a la preparacion notadament dels costumes.
3/ Istoric
Aqueste carnaval commemòra la victòria dels estatjants de las valadas contra las invasions sarrasinas en Provença e dins los Alps a la fin del sègle X, mai o mens en 975-980. Aquesta ipotèsi es pasmens remesa en question. D'elements de las diferentas epòcas marcantas de l'istòria de la valada son estadas incorporadas coma per exemple los ussars de l'epòca napoleoniana.
4/ Salvagarda
Aquesta practica que se renovèla pas qu'un còp cada cinc ans es pas l'objècte d'una proteccion particulara d'un punt de vista patrimonial. Sos rituals son fòrça codificats e pauc de plaça es daissada a l'improvisacion tant d'un punt de vista dels costumes coma dels ròtles dels personatges o del debanament de la fèsta. Aqueste carnaval es pasmens mes en valor per la region del Piemont.
5/ Actors de la practica
Totes los estatjants d'aquesta valada son actors de la Baio de Sampeyre.
La Bengenço de Bacchus, countro l'émmagrit Carémé, sur la mort de soun amic Carmantran1 (Vengença de Bacus, contra l'emagrit Quaresma, sus la mòrt de son amic Caramentran) es un jutjament de carnaval en vèrs anonim publicat en 1842. Met en scèna lo lenhièr de Carmantran (Caramentran), personatge emblematic de la fèsta de Carnaval en Occitània.
Lo tèxte es construch a l'entorn de l'oposicion de las valors d'opuléncia e d'excès portadas pendent las fèstas de Carnaval per Carmantran, associat aquí a la divinitat romana Bacus, contra la rigor e lo june seguits al moment del periòde de Quaresma (Carémé).
1. (Vengença de Bacus, contra l'emagrit Quaresma, sus la mòrt de son amic Caramentran) ↑
Le Bastardeou des tres-coucuts es una cançon de carnaval anonima publicada en 1850 a Tolosa.
Es construcha sus un registre borlesc a l'entorn del « cocut », lo marit que sa femna li es infidèla, e dels desplasers que li causan al quotidian.