Recèrca

Filtrar
Filtres actifs
Auteur : Centre interrégional de développement de l'occitan (Béziers, Hérault)
Sous-Menu : Immatériel
Tipe : Practica festiva

Aquesta fèsta se debana cada cinc ans a Sampeyre al còr de las Valadas occitanas d'Itàlia. Lo nom de « Baio » vendriá de l'occitan « abadiá » e remandariá als « abats de joinesa », joves qu'avián per foncion d'organizar las fèstas de la comunautat.

 

 

1/ La practica a l'ora d'ara

Aquesta fèsta carnavalesca se debana cada cinc ans dins la Val Varaita, dins la província de Cuneo, al còr de la Valadas occitanas d'Itàlia. La mai famosa es la de Sampeyre. Lo nom de la fèsta de la Baio vendriá de l'occitan abadiá e remandariá a las tradicions dels abats de joinesa, joves qu'avián tradicionalament per foncion d'organizar las fèstas de la comunautat.

Un ensemble de rites se debana pendent tres jorns al mes de febrièr : los dos dimenges abans lo carnaval e lo Dijòus gras.

Photogr. : Bernard Delort

La Baio es un grand cortègi d'òmes costumats, d'unes en « Maures », d'autres travestits en femnas, d'autres coifats de mitras espectacularas.

Los personatges istorics que compausan lo cortègi son los seguents : l'Abà, il Tesoriere, lo Cavalìe (cavalieri), lo Tambourn majour, l'Arlequin, los Sarazine, la Segnourine (signorine), lo Tambourin (tamburini), lo Sapeur, lo Grec (greci), l'Escarlinìe, l'Espous (sposi), los Segnouri (signori), lo Sounadour (suonatori), lo Uzuart, lo Granatìe, lo Morou (i neri) e lo Turc, lo Viéi e la Viéio (il vecchio e la vecchia), e lo Cantinìe (cantiniere).

Los « Sonadors » son l'element central de la fèsta, que fan dançar tota la jornada e tota la nuèch aprèp que de « sapeurs » aguèsson copat a la pigassa una barrièra de fusta simbolica.

Photogr. : Bernard Delort

Las jornadas començan a l'apèl dels « Tambourins » e contunhan amb de desfilats dins los diferents cantons. La Baio es particularament espectaculara per la qualitat e la diversitat dels costumes que son eiretats de diferentas epòcas de l'istòria de la valada. Se reconeis en particular la garda armada jols traches dels « Ussari », en costume de ussars de l'epòca napoleoniana. Coma tot carnaval en Occitània, lo procès representa lo punt d'òrgue del Dijòus gras.

Aquí, lo còp de teatre de las fèstas de la Baio es immancablament la fugida del tresaurièr amb la caissa plena d'argent. Lo public assistís a sa captura, son procès, sa condemna a mòrt e enfin sa gràcia.

Photogr. : Bernard Delort

2/ Aprendissatge e transmission

Aqueste carnaval permet a totes los estatjants de la valada d'èsser actors de la fèsta. En efècte, emai lo cortègi siaguèsse reservat als òmes que son los sols a se poder mascar jols traches dels personatges ligats a la tradicion istorica locala, la populacion tota participa a l'organizacion e a la preparacion notadament dels costumes.

3/ Istoric

Aqueste carnaval commemòra la victòria dels estatjants de las valadas contra las invasions sarrasinas en Provença e dins los Alps a la fin del sègle X, mai o mens en 975-980. Aquesta ipotèsi es pasmens remesa en question. D'elements de las diferentas epòcas marcantas de l'istòria de la valada son estadas incorporadas coma per exemple los ussars de l'epòca napoleoniana.

Photogr. : Bernard Delort

4/ Salvagarda

Aquesta practica que se renovèla pas qu'un còp cada cinc ans es pas l'objècte d'una proteccion particulara d'un punt de vista patrimonial. Sos rituals son fòrça codificats e pauc de plaça es daissada a l'improvisacion tant d'un punt de vista dels costumes coma dels ròtles dels personatges o del debanament de la fèsta. Aqueste carnaval es pasmens mes en valor per la region del Piemont.

5/ Actors de la practica

Totes los estatjants d'aquesta valada son actors de la Baio de Sampeyre.

Mise en ligne : 13/02/2014
Tipe : Practica festiva / Data : 2015
Si les « marchés de Noël » évoquent plutôt les traditions d’Alsace et des pays germaniques, l’Occitanie n’est cependant pas en reste avec de nombreuses fièiras (foires) qui avaient lieu au temps de Noël.
Partout en Occitanie, les rites familiaux qui accompagnent la célébration de Noël nécessitaient un approvisionnement en produits parfois très particuliers suscitant marchés et foires plus ou moins importants. Il s’agissait en particulier de se procurer les ingrédients et mets pour le repas de la veille de Noël, le gròs sopar (gros souper) en Provence, repas en réalité « maigre » et la merluça (morue) était répandue dans tous les pays d’Oc. En Provence, c’est surtout pour les fameux treize desserts que l’on va s’approvisionner à la foire, dont les nogats (nougats) vendus par les nogatièras (marchandes de nougats). Bref, comme le note Arnold Van Gennep : « en Provence, le gros souper était une affaire importante ».  
Il fallait aussi se procurer les objets et instruments des rites domestiques, complémentaires du rite religieux de la messe de minuit : des chandelles - les « candelas calendalas » (chandelles de Noël) évoquées par Mistral dans le Tresor dóu Felibrige - les santons de la Nativitat (la crèche) et bien sûr les étrennes que l’on offre aux enfants.
Si la Provence a ses marchés de Noël emblématiques qui existent pour certains depuis le XIXe siècle et qui sont très actifs aujourd’hui autour des foires aux santons et des ingrédients nécessaires aux treize desserts, l’ouest occitan a quant à lui ses « foires aux gras », qui se tiennent traditionnellement autour de la  fête de la Saint Martin (11 novembre), la période d’avant Noël étant aussi celle de la tualha du cochon ou des volailles grasses.

Quelques foires de Noël anciennes

La fièra dei santons de Marseille :
La plus ancienne et célèbre foire aux santons est celle de Marseille qui se tenait le premier dimanche de l’Avent. La première s’est tenue en 1803 sur les Allées de Meilhan, puis devant le succès remporté par cette exposition, elle a été déplacée en 1808 sur le cours Belsunce.
Aux étals des marchands de santons se mêlaient des baraques de confiseurs, des étalages de plantes, papiers de couleur et toutes sortes d’accessoires servant à la confection de la crèche familiale.
L’écrivain provençal Joseph Desanat (1796-1873) a donné une longue description de cette foire des santons de Marseille dans son journal Lou Bouil-Abaïsso (n° 47, 17 décembre 1841 : « Marsio. Leis crèchos et leis santouns doou cous » : Marseille. Les crèches et les santons du Cours).

Foire des santons à Marseille d'après un croquis de Ch. Parot, Gravure, La Presse illustrée, 25 décembre 1869« Lou pople marsies de touto counditien
Aimo renouvella seis vieios traditien ;
(...)
Soou que dessus lou Cous dins de barraquo estrecho
Troubara de santoun et de fres roumanieon
Verduro, papié blu, pooussiero d’or, agneou.
Saou que su de gradin à pleno canestrello
Li vendoun de souleou, de ciel eme d’estello
La Viergi, san Joousé, l’establé, l’ai, lou buou,
De mitroun, de paysano eme sies paniés d’uou. »

« Le peuple marseillais de toutes conditions
Aime à renouveler ses vieilles traditions ;
(...)
Il sait que sur le Cours dans des baraques étroites
Il trouvera des santons et du romarin frais
Verdure, papier bleu, poussière d’or, agneaux.
Il sait que sur des gradins à pleines corbeilles
Il se vend des soleils, des ciels avec étoiles
La Vierge, saint Joseph, l’étable, l’âne, le bœuf,
Des mitrons, des paysannes avec leurs paniers d’œufs. »
Actualités de la Foire aux santons de Marseille :
Riez (Alpes-de-Haute-Provence), de la « foire froide » au « marché calendal » :
Ce marché de noël existe encore de nos jours, c’est le « marché calendal » de Riez. La foire de Riez, dite « foire froide » est déjà signalée par Arnold van Gennep dans son Manuel de folklore français ou encore Marcel Provence en 1936 : « Jadis, avant Noël, on allait à Riez, à la foire du 21 décembre, la foire froide, acheter les figues, les dattes, les nougats, les produits nécessaires aux treize desserts de la Noël. » (« le Folklore de Moustiers » dans : Annales des Basses-Alpes : bulletin de la Société scientifique et littéraire des Basses-Alpes, t. XXVI, 171, 1936. Article consultable en ligne sur Gallica :
« Lo bon diluns » d’Alais (Alès, Gard) :
Grand marché qui avait lieu le lundi avant Noël (cité par F. Mistral, Tresor dóu Félibrige)

« La fièira de las femnas gròssas » de Verfeil (Tarn-et-Garonne)
Verfeil avait sa foire de Noël, que certains appelaient « fièira de las femnas gròssas » : « parce qu'il y avait peu de monde et les grosses femmes pouvaient facilement circuler. »
source : CORDAE-La Talvera : Enquête : Mémoires de Castanet / Informateur Ardourel, Berthe ; Enquêteur Bedel, Christian-Pierre ; Enquêteur Loddo, Daniel.
Mise en ligne : 15/12/2015
Tipe : Practica festiva

Aquesta fèsta se debana cada cinc ans a Sampeyre al còr de las Valadas occitanas d'Itàlia. Lo nom de « Baio » vendriá de l'occitan « abadiá » e remandariá als « abats de joinesa », joves qu'avián per foncion d'organizar las fèstas de la comunautat.

 

 

1/ La practica a l'ora d'ara

Aquesta fèsta carnavalesca se debana cada cinc ans dins la Val Varaita, dins la província de Cuneo, al còr de la Valadas occitanas d'Itàlia. La mai famosa es la de Sampeyre. Lo nom de la fèsta de la Baio vendriá de l'occitan abadiá e remandariá a las tradicions dels abats de joinesa, joves qu'avián tradicionalament per foncion d'organizar las fèstas de la comunautat.

Un ensemble de rites se debana pendent tres jorns al mes de febrièr : los dos dimenges abans lo carnaval e lo Dijòus gras.

Photogr. : Bernard Delort

La Baio es un grand cortègi d'òmes costumats, d'unes en « Maures », d'autres travestits en femnas, d'autres coifats de mitras espectacularas.

Los personatges istorics que compausan lo cortègi son los seguents : l'Abà, il Tesoriere, lo Cavalìe (cavalieri), lo Tambourn majour, l'Arlequin, los Sarazine, la Segnourine (signorine), lo Tambourin (tamburini), lo Sapeur, lo Grec (greci), l'Escarlinìe, l'Espous (sposi), los Segnouri (signori), lo Sounadour (suonatori), lo Uzuart, lo Granatìe, lo Morou (i neri) e lo Turc, lo Viéi e la Viéio (il vecchio e la vecchia), e lo Cantinìe (cantiniere).

Los « Sonadors » son l'element central de la fèsta, que fan dançar tota la jornada e tota la nuèch aprèp que de « sapeurs » aguèsson copat a la pigassa una barrièra de fusta simbolica.

Photogr. : Bernard Delort

Las jornadas començan a l'apèl dels « Tambourins » e contunhan amb de desfilats dins los diferents cantons. La Baio es particularament espectaculara per la qualitat e la diversitat dels costumes que son eiretats de diferentas epòcas de l'istòria de la valada. Se reconeis en particular la garda armada jols traches dels « Ussari », en costume de ussars de l'epòca napoleoniana. Coma tot carnaval en Occitània, lo procès representa lo punt d'òrgue del Dijòus gras.

Aquí, lo còp de teatre de las fèstas de la Baio es immancablament la fugida del tresaurièr amb la caissa plena d'argent. Lo public assistís a sa captura, son procès, sa condemna a mòrt e enfin sa gràcia.

Photogr. : Bernard Delort

2/ Aprendissatge e transmission

Aqueste carnaval permet a totes los estatjants de la valada d'èsser actors de la fèsta. En efècte, emai lo cortègi siaguèsse reservat als òmes que son los sols a se poder mascar jols traches dels personatges ligats a la tradicion istorica locala, la populacion tota participa a l'organizacion e a la preparacion notadament dels costumes.

3/ Istoric

Aqueste carnaval commemòra la victòria dels estatjants de las valadas contra las invasions sarrasinas en Provença e dins los Alps a la fin del sègle X, mai o mens en 975-980. Aquesta ipotèsi es pasmens remesa en question. D'elements de las diferentas epòcas marcantas de l'istòria de la valada son estadas incorporadas coma per exemple los ussars de l'epòca napoleoniana.

Photogr. : Bernard Delort

4/ Salvagarda

Aquesta practica que se renovèla pas qu'un còp cada cinc ans es pas l'objècte d'una proteccion particulara d'un punt de vista patrimonial. Sos rituals son fòrça codificats e pauc de plaça es daissada a l'improvisacion tant d'un punt de vista dels costumes coma dels ròtles dels personatges o del debanament de la fèsta. Aqueste carnaval es pasmens mes en valor per la region del Piemont.

5/ Actors de la practica

Totes los estatjants d'aquesta valada son actors de la Baio de Sampeyre.

Mise en ligne : 27/09/2019