Recèrca

Filtrar
Filtres actifs
Sujet : Saint-Jean (fête)
Portail : Enciclopèdia
Tipe : Practica festiva
Aus Pirenèus centraus (candaus francés, espanhòu e andorran), los huecs de Sent Joan que s'alucan tot an, tradicionaument dens la nueit du 23 au 24 de junh. A nueit caduda, los abitants de Catalonha, d'Aragon e d'Andòrra que baishan dab halhas alucadas deus soms de las montanhas dinc aus lors vilatges, en botant lo huec a tot un seguici de halhèras preparadas de faiçon tradicionau, mentre que dens lo parçan occitan deus Pirenèus, un arbo (en generau un sapin o un hac) ei desapitat, henut dab conhs puish hicat a secar dinc a la halhèra a l'escadença de Sent Joan. Aqueth arbo tribalhat e a còps capurat d'un flòc que pòrta lo nom de "brandon" (francisme) o "eth har/halhar" en gascon.
Haro de Les (Val d'Aran) - © Mathilde LamotheHaro de Les (Val d'Aran) - © Mathilde Lamothe

En Comenges e Varossa, un recensament actualizat e precís de las comunas francesas qui hèn lo brandon/halhar qu'ei en cors : qu'a permetut d'identificar au mensh 87 vilatges qui hèn enqüèra aqueth tipe de huec de la Sent Joan en dus departaments (Hauts Pirenèus e Hauta Garona). Aqueth estat deus lòcs que permet d'identificar lo dinamisme de la practica, deus modèles d'organizacion recurrents (la comuna que pren sovent en carga la crompa e lo tribalh de l'arbo, mentre qu'ua associacion e s'ocupa de la partida animacion de la hèsta) e de las innovacions com los sistèmas de « huecs caminaires » qui altèrnan enter mei d’ua comuna.

© Matèu Bares© Matèu Bares© Matèu Bares

Que s’i considèra las hèstas ligadas aus huecs de Sent Joan com ua oportunitat de regenerar los ligams sociaus e d'en·hortir los sentiments d'apartenéncia, d'identitat e de continuitat de las comunautats, per’mor de ‘quò la lor celebracion que s'acompanha de sopars de grop e de cantas e danças tradicionaus. A bèths còps, que s’i atribueish foncions especificas a uas quantas personas : en comunas qui i a, qu'ei lo maire qui ei encargat d'ahuecar lo halhar/brandon de Sent Joan, aulhors, qu'ei un caperan qui l'aluca o lo benedeish. Bèth temps a, en vilatges qui i a, lo darrèr coble fresc maridat que devè alucar lo huec o sautar per dessús las eslamas.

Juzet-de-Luchon (Haute-Garonne) - © Patricia Heiniger-CasteretLuchon - © Patricia Heiniger-CasteretCierp-Gaud (Haute-Garonne) - © Patricia Heiniger-CasteretSarp (Hautes-Pyrénées) - © Patricia Heiniger-Casteret

Prometheus : Lo projècte de las hèstas deu huec

Lo 1èr de deceme 2015, l'UNÈSCO qu'a inscriut las "Hèstas deu huec deu solstici d'estiu dens los Pirenèus" sus la Lista representativa deu patrimòni culturau immateriau de l'umanitat. Au darrèr d'aquera reconeishença, lo projècte PROMETHEUS que cèrca a valorizar lo patrimòni commun d'Andòrra, d'Espanha e de França, los tres país concernits per aquera inscripcion.

Lo projècte qu'a tà tòca de transferir a la societat las coneishenças sortidas deu procèssus de recèrca universitària a l'entorn de las "Hèstas deu huec deu solstici d'estiu dens los Pirenèus" a travèrs accions de formacion e de sensibilizacion (maleta pedagogica, musèu virtuau, senhaletica territoriau...), a destinacion de las institucions publicas, de las associacions e de las enterpresas deu sector culturau deu territòri transfronterèr.

L’Etnopòle CIRDÒC-Institut occitan de cultura qu'ei implicat dens PROMETHEUS autant per çò qui ei de la coordinacion d'actors deu candau occitan deus Pirenèus, la mobilizacion de ressorsas numericas com per çò qui ei de la lor valorizacion numerica.

Lo portau deu projècte

© CC Neste-Barousse
Mise en ligne : 28/05/2021
Tipe : Practica festiva

Se la Sant Joan se festeja lo 24 de junh, sos rituals son ligats al periòde del solstici d’estiu (21-22 de junh) que representa dins l’emisfèri nòrd la nuèit mai corta e lo jorn mai long de l’annada que marca la debuta de l’estiu.
« Las doas Sant-Joan partejan l'an, un jorn plan cort, l'autre plan long. »

1/ La practica a l'ora d'ara

La Sant Joan es a l'ora d'ara festejada dins mantuna region de França e a l’estrangièr. Se tròban aital de celebracions d'aquesta fèsta dins Peitau, lo long de Léger, dins Oise, Bresse, Creuse o encara en Bretanha, a Metz, en Gironda e en Charentes mas tanben en Catalonha e en Occitània.
Los tipes de cresenças e de practicas ligadas a aquesta fèsta càmbian en foncion del luòc mas lo periòde, lo fuòc e l’aiga demòran d'elements de basa comuns a totes. Dins d'unes endreches la costuma era de cantar a l'entorn del fuòc (Bretanha), de balançar son enfant per dessús lo fuòc per li assegurar una creissença rapida (Charentes), de virar a l'entorn del fuòc per s’evitar lo mal d'esquina (Bresse) o trapar marit o femna (Creuse), etc.
En Catalonha e a las Isclas Balearas es de tradicion que sián los enfants que preparen lo fuòc de la Sant Joan pendent un mes abans la data en recampar d'objèctes en fusta e los amassar sus la plaça del vilatge o en los escampilhar dins diferents luòcs per pas que les agents de polícia o los pompièrs lors o levèsson e empachèsson lo fuòc d’èsser alucat per de rasons de seguretat. Lor cal doncas desfisar l’interdit amb la complicitat dels adultes per poder alucar aquel fuòc. A d'unes endreches son las dròllas que son encargadas d’alucar lo fuòc. Aprèp, la fèsta pòt començar amb cants, danças, còca e cava. Es tanben de tradicion de faire petardejar qualques petards a aquesta escasença.
La flamba del Canigó es una autra de las tradicions de la Sant Joan en Catalonha creada en 1955 per Francesc Pujades. Se perpetua encara a l'ora d'ara e es devenguda una expression del sentiment popular.
En Occitània, existís tanben una tradicion de la Sant Joan que se pòt dire Sant Jan, Sant Joan, Fèstas Janencas, joanencas… Las caracteristicas d'aquelas fèstas son l’aiga, la culhida d’èrbas de las vertuts, se ditz, magicas a aquesta data (l’aquilèa (milafuèlhas), l’artemisa, lo barbajòu, l'èura, la margarida salvatja, lo trescalam e la sàlvia) e enfin lo fuòc e lo lenhièr que pòt prene formas arquitecturalas diferentas. Es a l'entorn d'aquel lenhièr que se debana la fèsta (cants, danças, sauts per dessús lo fuòc etc.).

2/ Aprendissatge e transmission

Organizats dins l’amira de transmetre los gèstes e las tradicions ligats als fuòcs de la Sant-Joan, d'unes eveniments son estats dempuèi pas gaire integrats dins lo programa Total Festum, çò que permet de lor portar mai de visibilitat. Es entre autre lo cas d’un eveniment organizat a Vilafranca-de-Conflent que los enfants e los aderents de las associacions localas son plan convidats a participar a las festivitats amb d'activitats adaptadas a cadun dels publics. 
Las associacions prenon en carga l’organizacion de la davalada de la flamba, aital propausan un eveniment intergeneracional que permet a cadun de prene part a la fèsta e d’integrar e transmetre aqueles rituals.

3/ Istoric

La Sant Joan d’estiu es una tradicion ancestrala celebrada per un molon de civilizacions que trapa son origina dins la practica del culte al solelh.
Poiriá venir dels cultes cèltas e germanics mas se trapan de traças d'aquelas celebracions dins d’autras regions del monde coma Siria, Fenicia o encara Russia.
La glèisa catolica cristianizèt aprèp aquelas fèstas paganas en remplaçar los ancians dieus pagans per de sants e en enebir d'unes rituals coma los banhs nocturns e las practicas magicas.

4/ Salvagarda

Las fèstas de la Sant Joan coneguèron mantunas aparicions e desaparicions mas dempuèi 2006 l’apèl a projèctes Total Festum lançat pel Conselh Regional Lengadòc-Rosselhon e ara perseguit per la Region Occitània / Pirenèus-Mediterranèa a creat las condicions per un fòrt reviscòl dels rituals ligats al solstici d’estiu.
D’un autre costat, son estadas inscritas en 2015 sus la tièra representativa del patrimòni cultural immaterial de l’umanitat de l’UNESCO las fèstas del fuòc del solstici d'estiu dins Pirenèus (França, Andòrra, Espanha).
Aital aquelas fèstas gaudisson de mesuras de salvagarda fòrtas, e d’un contèxte politic e social qu'encoratja lor resurgéncia.

5/ Actors de la practica

A l'ora d'ara lo Théâtre des Origines, companhiá creada en 2004, a montat un projècte titolat “Temporadas” al dintre del qual son restaurats los rituals festius sasonièrs coma la Sant Joan.
Aquestes espectacles itinerants permeton als partenaris locals e al public de se reapropriar los còdes ligats a aquesta tradicion e de donar o tornar donar de sens a aquelas celebracions.
D’autra part, lo comité international Flamme du Canigou òbra per la transmission e la valorizacion de la tradicion del fuòc de la Sant Joan en Catalonha e al delà.

Mise en ligne : 23/11/2016