Le Bon soir des moundis es un tèxte de poesia borlesca en occitan, pro enigmatic, construch en vèrs irregular coma un inventari de las insultas e vòt de malastre. Es datat del mitan del sègle XVIII, estampat en fulhet e conegut per un sol exemplar conservat a la Bibliothèque universitaire de l’Arsenal (Tolosa-1).
Aquel tipe de document a difusion populara es pro rar dins las colleccions publicas. Aparten pasmens a un còrpus abondós de tèxtes borlesques e carnavalesques que compausan una granda part de la literatura occitana de l’epòca modèrna (sègle XVI-fin sègle XVIII) dont Tolosa es un dels principals fogals a l'entorn del fòrça famós poèta Pèire Godolin (1580-1649).
Pauc conegut, descrich per le sabent Jean-Baptiste Noulet dins son Essai sur l’histoire littéraire des patois du midi de la France au XVIIIe siècle (Paris : J. Techener, 1859, p.172) coma contenent un « tissu d’ordures et d’injures dégoûtantes, en usage, ce semble, parmi le bas peuple, à la fin du XVIIIe siècle » (teissut d'orduras e d'injúria desgostanta, en usatge, çò sembla, demest lo bas poble, a la fin del sègle XVIII) lo percebrem uèi al contrari coma un testimoniatge preciós de la lenga populara dels Tolosencs, de lors divertiments e de lor umor dins una cultura collectiva fòrtament emprenhada de carnavalesc.
Lo fulhet conten al revèrs un autre tèxte en francés titolat « Pour les femmes » (Per las femnas) (e non “Contra” coma o pretend Noulet) qu'es un argumentari de defensa de las femnas, argüissent lor natura egala veire superiora a l’òme.

Consultar lo document

Descripcion del document

Le bon soir des moundis. Tust, Tust, quié-là ? [Toulouse] : [s.n.], [17..]

Aquel fulhet que conten dos tèxtes estampats al rècto e al versò es conegut per un sol exemplar religat amb d’autras brocaduras en occitan dins un recuèlh eissit de la colleccion de l’erudit e bibliofila occitanista Frix Taillade (1819-1901) que sa bibliotèca es estada aquesida en 1906 per la bibliotèca de l’Universitat de Tolosa. Es uèi conservat dins lo fons ancian de l’Universitat de Tolosa (Bibliotèque universitaire de l’Arsenal - SCD Toulouse-1 ; quòta : Resp 35341-3/26).
Aquel document occitan tolosenc es imprimit sus un fulhet rècto-verso de format mejan (390 × 185 mm) que se pòt aparentar a de produccion populara de còlportatge que propausava a la venda ambulanta d'obratges estampats a feble prètz. Aquela practica a grandament obrada a la bona difusion de nombrosas òbras entre l'Edat Mejan e lo sègle XX. Las òbras de Pèire Godolin, Jasmin, Mesté Verdié e d'unes almanacs felibrencs son per exemple estada largament difusats mercés al còlportatge.
Sens data ni nom d’autor o d’estampaire, es estat datat posterior a las annadas 1720-1730 del fach de la mencion del « pape de Hollande » (Papa de Olanda). Es possible de veire dins aquel tèrme una allusion al esquisma provocat a las Províncias-Unidas (actuals Païses-Basses) per lo prelat catolic Dominique-Marie Varlet (1678-1742), avesque in partibus de Babilònia, excomunicat en 1725 per aver administrat de sagraments a las Províncias-Unidas mentre qu'èra estat relevat de sas foncions, e en oposicion als òrdres del papa. Refusant de se sometre al Sans Ses, Varlet fonda alara una glèisa catolica esquismatica a Utrecht, que serà apuèi coneguda jos lo nom de Église vieille-catholique (Glèisa vièlha-catolica) o Union d’Utrecht.

Contengut

Lo rectò conten « Le bon soir des moundis », seguit del jos-títol « Tust, Tust, quié-là ? ». Lo verso content un autre tèxte, en francés aquel es titolat « Pour les femmes » (Per las femnas).

Le bon soir des moundis se compausa de doas partidas. La primièra es una lista d’injúrias popularas en occitan. Mantunas mancan pas de vèrbia, d'unas relèvan quasi de l’absurde : Capèl de ressegaire, que le mèstre non val gaire, Visatge de pautrada, fisionomia mancada, Frut d’espital, enfant de còr de Marselha, Visatge de cuèr bolhit, visatge de trenta-sièis faiçons ...

La segonda es titolada « Passen as souhaits » e enumèra de vòts absurdes e borlesques. Tornamai, los vòts en question sofrisson pas de la comparason amb las insultas que los precedisson, al nivèl de la riquesa imaginativa, folastre e fantasista : Te soèti las perpelhas coma una bòta de rafes, Te soèti las dents e la machoara rengadas coma las nòtas de musica. Nos saram de còps de l'ambient d'un tablèu de Jérôme Bosch : Te soèti que tas costèlas serviscan de cabana al diable per se metre a l’abric del solelh, Te soèti que quand te mocas, te mocas la cervèla, Te soèti que Lucifèr te trigosse per de vinhas podadas de frèsc, juscas que siás en brotons. La calcavièlha es pas luènh darrièr lo bofon e l’òbra s'enriquís d’una dimension quasi inquietanta de per la fantasiá absurda e desbridada de l'imaginacion que ne fa pròva. Emai lo decòr quasi familièr de Tolosa deven fantasmagoric : Te soèti que le dòma dels Carmes e des Recolets te serviscan de pendents d’aurelhas, Te soèti quatre caissals coma le Pilièr d’Orleans.

Al tèrme de trenta-sièis vòts se tròba una Respounso (responsa), que se limita, en un desenat de linhas, a d’autras insultas e una seria de bon soir dins lo meteis esperit. Lo tot se clava per la senténcia amix eron, amix sion.
Ne sabèm pas mai sus l’identitat dels dos interlocutors ni sus lor garolha..

Lo tèxte francés imprimit al verso del fulhet pòrta lo títol Sur les femmes, sens mai de precision. Se seriá un pauc exagerat e anacronic de lo qualificar de feminista, es pasmens un tèxte que plaideja - en aparéncia - l’egalitat entre òmes e femnas, emai la superioritat d'aquelas sus la gent masculina : “De plus l’origine et le nom de la femme, selon l’Écriture sainte, est plus noble que celui de l’homme” (Emai, l'origina e lo nom de la femna, segon l'Escritua Santa, es mai nòble qu'aquel de l'òme). Lo mens que se'n pòsca dire es qu'es en rompedura totala de ton e d'atmosfèra amb la partida occitana del rècto. I cal veire un elògi carnavalesc ? L’inversion de las valors es una de las basas de Carnaval, es possible que lo plaidejat en favor de la presa de poder de las femnas dins la societat relèva en realitat del meteis esperit subversiu e provocator que la partida occitana.

Un pichon tresaur de literatura borlesca occitana de l’epòca modèrna

S'aquel tipe de documents es rare uèi dins las colleccions publicas, aquò vòl pas dire qu'èran pas nombroses dins la produccion estampada de difusion populara, en particulièr a Tolosa, que foguèt dempuèi la fin del sègle XVI un fogal de literatura borlesca, satirica e popular d'expression occitana.
Es malurosament dificil de reconstituir lo ròtle e la « vida » que podiá aver un tal tèxte dins lo Tolosa del sègle XVIII. Son format, son supòrt e son contengut convidan a pensar que s'agís pas d’escriches per èsser legits mas probable diches o jogats. S’agiriá d’un tèxte carnavalesc ? Sabèm l’importància del carnaval dins l’anciana Tolosa, coneguda per de nombroses escriches, dempuèi Godolin al sègle XVII. Mantuns passatge semblan dirèctament inspirats del grand poèta popular tolosenc Godolin, de noms son tirats de sas òbras, coma Ramonet l’Asclaire al mens que s'agisca de folclòre tolosenc qu’aviá espleitat Godolin dins sas òbras. Sabèm que Godolin a représ mantuns personatges de l'imaginari local, coma Tòcasòm.
[imatge id=21065]
Mai d'un luòc emblematics de Tolosa son citats dins lo Bon soir des moundis, coma lo Convent des Carmes, aquel dels Recollets e aquel dels Cordeliers, o encare la glèisa de la Dalbade, le quartièr de la Naubernat, lo « pont » e sas « lunas », comprendre lo Pont-Neuf (las « lunes » son probable los sièis desgolidors que lo perçan), o encara lo Pilier d’Orléans, celèbre pilar de la catedrala Saint-Étienne al pe del qual es enterrat Pierre-Paul de Riquet.
D'unas d'aquelas insultas seràn represas per lo farsejaire bordalés Meste Verdié (1779-1820) dins sa farça Cadichoune e Mayan (1819) e indica una cèrta difusion d'aquel tèxte, per via escricha o orala.

Disponible sur Tolosana, la Bibliothèque numérique patrimoniale des universités toulousaines

Seconde édition, revue corrigée et augmentée de l'œuvre de Claude Peyrot publiée à Millau, en 1804, par l'imprimeur Pierre Chanson, suivies de plusieurs pièces fugitives qui n'ont jamais vu le jour.

Disponible sus Rosalis, la Bibliotèca numerica patrimoniala de Tolosa

Las Quatre sasous o las Georgicas patoisas publicadas per Claudi Peyrot en 1781, dins l’anonimat, fan seguida a la Primo Rouergasso (lo printemps) titol de son primièr libre (1774). Aquela segonda édicion que recampa la prima, l’estiu, la davalada e l’ivèrn, es completada per un glossari destinat « aux lecteurs peu accoutumés au patois ». Es publicada coma la primièra  per l'estampaire Védeilhié de Vilafranca de Roèrgue.

Disponible sur Rosalis, la Bibliothèque numérique patrimoniale de Toulouse

La première édition des poésies patoises de Claude Peyrot, paraît en 1774, sous l'anonymat. L'auteur se signe M.P.A.P.D.P. mis pour Monsieur Peyrot Ancien Prieur de Pradinas. Cette édition qui contient des poésies occitanes puis les poésies françaises est publiée à Villefranche-de-Rouergue chez l'imprimeur Védeilhié. La première poésie intitulée : « la Primo Rouergasso » (le Printemps rouergat), annonce « Les Georgiques » qui vont suivre.

Lo Bon soir des moundis es una mena d'inventari poetic borlesc d'insultas e vòts de malur en occitan, conegut per un sol exemplari, un fulhet estampat del mièg del sègle XVIII, conservat dins lo fons ancian de l'universitat de Tolosa (Bibliotèca universitària de l'Arsenal - SCD Toulouse-1 ; còta : Resp 35341-3/26).
Lo fulhet conten al verso un argumentari - benlèu ironic - de defensa de las femnas en francés, intitolat  Pour les femmes.

Consultar lo document

Document numerizat consultable sus Tolosana, bibliothèque numérique patrimoniale des universités toulousaines

Ne saupre +

Per ne saupre mai sus aquela òbra, consultar l'article dins l'Enciclopedia d'Occitanica : Le bon soir des moundis : une trace du divertissement populaire en occitan dans le Toulouse du XVIIIe siècle ?

Aquel document recampa un nombre important de poèmas, tèxtes, particions e contes occitans del sègle XVIII, en màger part inediches. S'agís doncas d'una sorga fòrça importanta d'un còrpus tras que rare per l'istòria de la literatura d'òc.
Lo recuèlh es redigit d'una sola e meteissa man, probablament la de François Michel de Léon (1727-1800) o eventualament la de son secretari. François Michel de Léon es un colleccionaire apassionat qu'a recampat una de las bibliotècas provençalas mai grandas del sègle XVIII sul tèma de la Revolucion Francesa.

Dins las nombrosas pèças presentas al dintre del recuèlh podèm relevar :

- una version probablament inedicha del Beau Tircis que coneissiá alara un succès important. Lo tèxte es d'alhors qualificat de cap-d'òbra per l'autor del manescrich. S'agís d'un poèma de cinc paginas que conta las amors decebudas del pastre Tircis en un long planh adreiçat al bòsc.

- doas pèças de l'abat Thobert : Mauchuan e Fresquière. Thomas Thobert (1736-1777) es un escriveire provençal, prèire, professor de filosofia puèi de teologia al seminari del Bon-Pasteur, qu'a daissat un tractat de la perfeccion en latin. Es principalament conegut per sos pichons tèxtes redigits per los congreganistas e los pensionaires del seminari ont trabalha. Sos tèxtes coneisson un succès important a la debuta del sègle XIX e son reeditats mai d'un còp. Es un dels autors de pastoralas marselhesas mai coneguts.

- un fum de tèxtes de l'arquitècta Claude Dageville nascut en 1723 e guilhotinat en 1794, que sonqu'una part menima de sos tèxtes èran coneguts fins a la descubèrta del present manescrich.