Recèrca
Recèrca
Una enquèsta foguèt realizada pel Laboratòri DIPRALANG – EA 739 de l’Universitat Paul-Valéry Montpelhièr en 2017-2020, dins l'encastre del projècte de recèrca ECO OC, l'occitan face au marché dans la région Occitanie : s’agiguèsse de faire lo punt sus la presencia de la lenga e de la cultura occitanas dins lo mond del comèrci d'ara.
Dos sectors foguèron identificats per menar las enquèstas e convèrsas : lo nom de las entrepresas e la denominacion dels produchs del terrador.
Aicí la sintèsi de l'estudi.
Evidentament tot a cambiat per ieu. Me siáu acostumada a ma vida de femna amb un òme e lo risolièr de l’amor sus ma tèsta. Aviái pas jamai pantaissat qu’una causa com’aquò arribariá un jorn dins ma vida de tanturla: faire la cosina, anar faire leis crompas soleta dins los supermarkets americans, començar a comprendre e a parlar un pauc aquela lenga. Remy me daissava sa veitura e menavi una veitura automatica sens bóstia de cambi.
M’a menat visitar los musèus de Baltimore lo BMA (Baltimore art museum) e lo Walters Museum. I aviá tant de pinturas francesas que me sentissiái a l’ostal. Urosament que Remy èra amb ieu que pecaire la pintura es pas jamai estada una causa importanta per ieu. Un còp a Paris èri anada al Louvre mas fasiá tant de temps. Donc ai descubert al BMA Matisse, Van gogh, Picasso e çò que m’a fòrça esmoguda Andy Warrhol. E al Musèu Walters ai aimat los paisatges del Monet, Manet, Sysley, l’art del Japon, de l’Egipte, de la Grècia...
Tot aquò me semblava un autre mond : pas simple d’imaginar de gens fasent de pinturas o d’esculturas tota la santa jornada. Quand on a pas apres a conóisser l’art enfant es pas simple de lo descubrir e de lo comprener a la fin de sa vida.
Sabi pas çò qu’auriá dich l’oncle Vincent de me veire vistalhar los musèus ambe son argent !
Çò que m’agradava mai èra d’anar me passejar sus la Baia del Cheasepeake ont son arribats los Pilgrims Fathers d’Anglatèrra a la debuta del sègle detz e sèt. E tanben los soldats de la guèrra de Secession prèp del Patamac. Rémy èra urós de me veire espantada per tant de meravilhas com’un enfant davant un novèl joguet.
- Un jorn anarem a Washington. En fàcia del Congrès i a de Musèus mai que bèls de tota mena. E descubriràs un pauc mai la pintura francésa e aquela de tota l’Euròpa. E las esculpturas de Malhòl que ven de ton pais Banyuls. E anarèm passar una fin de setmana a New York ont i a tanben de musèus e subretot aquel de l’Edat Mejana « Lo Cloister Museum ». Saràs pas contenta de veire qu’an raubat lo clastre de San Guilhem del desert e tant d’autres. Subretot aquel de San Michel de Cuxa dins las Pireneas orientalas. Tot de marme ròse. Mas l’an pas raubat l’an crompat donc i a de gens del pais que l’an vendut !
Fasiái la torista, l’amorosa e la femna a l’ostau. Un jorn me desrevelhèri. Me caliá tornar al vilatge :
- Allò! Joana Belcaire? Mossu Bardot lo notari !
- Bonjorn Mestre ! Quante plaser de vos ausir !
- Pas qu’un problèma…
- Es grèu?
- Non pas : i a agut ièr un gròs auratge e lo teulat de vòstre ostal es tombat al mitan de vòstre jardin. Vos faguètz pas de marit sang ai demandat al maçon de venir. E deman tot anirà plan !
- Mercè plan. A ben lèu; Deman tornarai al vilatge.
- Bon viatge!
Remy èra pas content mas ieu me fasiá plaser. Subretot que sabiái ara que l’òme qu’aimavi me seguiriá.
- Es pas tu que vas reparar ton teulat?
- Vòli veire çò qu’es arribat e seguir lo travalh, es mon ostal !
- Dins un mes ai acabat a l’universitat per de bon, la retirada es arribada. S’esperavas poiriam partir ensems.
Per lo primièr còp èrem pas d’accòrdi. Remy èra tot blanc, sa votz tremolava e sas mans tanben. Las lagremas èron pas luènh. E ieu voliái partir, dintrar al vilatge. Eri secassa : la tanturla èra tornada.
Quand comencèt de plorar m’arrestèri. Aviái ganhat ! Segur que dins un mes me vendriá rejónher.
- Pas qu’un mes e puèi vendràs.
- Mas es pas possible per ieu de tot laissar aicí, caldrà de temps. Vòli pas gardar aquest’ostal aprèp la retirada. Ai pas d’enfants e sabi pas de que vau faire dels mòbles e tot lo demai.
- T’en fagues pas tornarai ambe tu a la fin de l’estiu…
- Benlèu. Mas ieu te vòli pas quitar. Vòli viure ambe tu. Deves saupre que t’aimi. O sabiái dejà quand èrem joines mas ai agut paur : ères tant plena de ton pais. Era pas possible d’imaginar Joana vivent dins un autre pais tant luènh de son Occitània.
M’a pres dins sos braces e puèi es anat crompar un « crab cake » amb un còp de vin roje per me faire plaser. Eri devenguda una filhèta gastada.
Puèi avèm pres los bilhets e zòu : ieu partiriái deman e el dins un mes.
Quand nos quitèrem a l’aeropòrt me balhèt una pichòta caisseta. Dedins una baga amb una pèira blava: un safir... Eri promésa e el plorava de bonhur e de lagui de me daissar.
Un còp assetada dins l’avion comencèri de realizar tot çò qu’aviá cambiat dins ma vida dempuèi una annada. Lo sovenir de Matilda èra luènh mas pensavi sovent a ela, al plasèr qu’aviam agut de viure ensems, de faire lo viatge per l’America totas doas. M’auriái tant agradat se foguèsse venguda ambe ieu dins los musèus. Un estela limpaira dins ma vida ! Mas èri segura que l’aviái ajudada a faire son camin de femna. Mas qual èra l’òme qu’aviá causit : un gentleman o una racalha !
Paris, Montpelhièr, mon amiga Clara m’esperava a l’aeropòrt.
- Alara Madama l’americana de qué fa de tornar al vilatge ? Es que parlas la lenga aprèp una annada dins lo pais ?
- Comenci a me despatolhar e pòdi sortir soleta.
- E l’amor es enfin arribat dins ta vida? Aquel Rémy èra tant polit dins seis vingt ans ! Evidentament es un pauc tardièr d’èstre amorosa dins l’automne de sa vida ! Lo mai important es que ara existís e que siás urosa. Per aquò i a pas d’atge.
Quante plaser de la tornar veire, sèm amigas dempuèi l’escòla primaria. Es maridada, dos enfants e a trabalhat tota sa vida a la comuna, secretària. Ara es retirada e amb lo Jaume son marit qu’èra regent, fan de viatges organizats un pauc pertot dins lo mond et cade còp que tornan fan una serada ambe los filmes del darrièr pais descubert.
Auriái poscut faire aquò ambe Baltimore. Un autre còp! Mas quand Rémy sarà aicí farem una serada sus l’istòria del Maryland, aquò sarà fòrça interessant... e different.
Ara siáu davant ma pòrta. Dintre e sus la taula un molon de corrièr. Una letra endessus e recóneissi sul còp l’escritura e mon còr fa tifa tafa...
Durbissi la pòrta de l’ostal e davant ieu una filha dins sos 20 ans benlèu, polideta, los peus negres, los uòlhs verds, la pèl bruna, granda e linja, una maleta dins la man que me demanda amb un bel sorire e una votz doça :
- "Madama Joana Belcaire?"
- "Òc es ieu ! De qué volètz ?"
- "Vos sovenètz de Maria Delbàs, ma maire ?"
- "Benlèu, possible…"
- "Èretz au collègi ensemble dins las annadas…"
- "E de qué fa vòstra maire ara ?"
- "Pecaire es mòrta la paura l’an passat e m’a totjorn dich : s’un jorn sès dins la maganha vai te'n veire mon amiga Joana Belcaire, t’ajudarà.
- "Ieu ? Coma vos podriái ajudar : ai ges de trabalh per une filha coma vos, soisoleta e subretot pensi que ara que soiretirada, vòli viatjar."
- "Benlèu que me poiriatz lotjar ? En escambi de la cambra e del manjar fariái lo dedins e tanben lo defòra, qu’avètz un polit jardin."
- "Madama siatz plan brava : ai pas d’endrech ont anar !"
I aguèt un silenci : aquela filhòta me fasiá pena de la daissar defòra…Benlèu que verai, sa maire èra al collègi amb ieu? Puèi sens soscar mai longtemps :
- "Dintratz : dormiretz aquí aquesta nèit e deman cercaretz un endrech ont anar."
Ai ensajat de trapar sus la cara d’aquela jove una semblança amb una femna qu’auriái coneguda dins ma joinessa : res. Li ai mostrat la sala d’aiga, l’ai menada dins la cambra d’amics.
- "Pausatz vos aquí e vos sonarai per lo dinnar. Ara ai de causas de far."
- "Per l’enterrament de vòstre tonton Vincenç?"
- "Cossí o sabètz ?"
- "Tot lo vilatge ne parla e dison que ara siatz rica !"
- "Res es pas encara fach ! Mas avètz rason l’enterrament es per deman."
- "Vos ajudarai per reçaupre la familha…"
Ai tancat la pòrta e soi anada dins lo salon e me soi assetada : tot aquò semblava pas de bon ! Qual èra aquela filha ? E aquela Maria Delbàs ? Ges de sovenir d’aquela filha au collègi o endacòm mai. Benleù qu’èra son nom de femna maridada ? Los pantaisses se n’èran anats, la realitat m’emplenava la tèsta e me fasiá mau.
Lo telefòn sonèt : sus la maquina s’afichèt lo nom de Mèstre Bardòt, lo notari de l’oncle Vincenç :
- "Madomaisèla Belcaire ?"
- "Bonjorn Mèstre Bardòt, cossí anatz ?"
- "Madomaisèla ai besonh de vos veire : es temps de legir lo testament de vòstre oncle."
- "Lo cal faire uèi ?"
- "Sulpic : l’oncle a demandat que lo testament siá legit a la familha, es a dire vos e vòstre cosin Paul abans l’enterrament !"
- "A bon !?"
- "Vòstre cosin Paul serà dins mon burèu a 4 oras : i vos espèri tanben."
- "Vendrai, ajatz pas paur, Mèstre Bardòt !"
Ai pausat lo telefòn. E ara de qu'anavi faire d’aquela filha ? La laissar soleta dins l’ostal ambe los cats ? Non, aviái pas fisança : vendriá ambe ieu e m’esperariá dins la sala d’espèra del notari. Quina istòria !
- "Madomaisèla Delbàs!"
- "Mon nom es Matilda, Matilda Delbàs."
- "Matilda es un polit nom. Matilda vendretz amb ieu encò del notari o se volètz vos pausarai davant lo supermercat e vos tornarai prene aprèp mon rendètz-vos.
- "Ai ges d’argent per crompar de causas al supermercat !"
- "Alara vendretz amb ieu e m’esperaretz dins la sala d’espèra del notari."
Començavi de susar e de tremolar : de qu’aviái fach de durbir la pòrta e daissar dintrar dins mon ostal una filha qu’aviái pas jamai vista ? Benlèu que seriá una bona causa de li demandar sos papièrs? Òm pòt èstre brava, mas sens èstre completament nècia ! O benlèu que Matilda èra la filha qu’aviái pas poscut aver. Quand èri jove èra pas possible d’èstre «filha maire » la sola causida èra de demorar vièlha filha coma dison los mascles al cafè de la Prima.
Zo mai, lo telefòn…..
Donc me cal sonar la Matilda. Devi esperar sièis oras. Miègjorn de l’autre costat. Benlèu que lo matin a besonh de dormir un pauc s’es embarrassada. Vòli pas decidir avant çò que vau far amb ela. De tot biais ai de trabalh dins l’ostal : devi voidar los bagatges. Subretot sonar lo notari per saupre çò que s’es passat ambe lo teulat.
- Mèstre Bardòt ? Bonjorn.
- Madama ?
- Joana Belcaire. Me reconeissètz pas ? Pasmens pensi pas qu’ai pres l’accent american !
- Desencusatz me ! segur que sabiái qu’èretz tornada : tot lo vilatge o sap: « l’americana es tornada sens sa filhòla ! ».
- Mercé per tot vòstre trabalh : lo teulat, los papièrs, los impòstes. Voldriái saupre çò que s’es passat per lo teulat.
- I a agut un gròs auratge e lo dessús del teulat de vòstre ostal s’es retrobat dins lo jardin. Mon maçon a plan trabalhat. A cambiat los teules e a tot adobat. A netejat vòstre jardin e ai tot pagat.
- Vos devi donc d’argent. Quand volètz pòdi venir al burèu. E i a tanben d’autras causas que devèm discutir ensems : de qu’anatz faire de l’ostal de vòstre oncle e de las vinhas ? 20 ectaras es un molon de tèrra dins aquel pais de bon vin. Lo Sud de França es de mai en mai conegut. Benlèu qu’ai trapat quicòm que seriá interessant per vos e per lo vilatge. N’en parlarem totes dos. Quand poiriatz venir ?
- Voldriái esperar un pauc. Tant de causas son a venir dins los jorns qu’arriban ! Vos sonarai en fin de setmana.
- Esperatz pas tròp : òm sap pas jamai…a ben lèu Joana !
- Al reveire Mèstre Bardòt !
E ara un pichòt tè a l’irange aquel qu’aima mon òme american tant lonhdan ! Que plaser d’èstre sus la terrassa sus una cadièra de jardin de tela roja jos lo solelh pas encara tròp caud ! Amb un pichòt ventolet que cor dins los arbres del jardin : l’euse totjorn verd estiu coma ivèrn e lo pin tanben.
Es pas l’ora de sonar Remy que deu totjorn èstre a l’universitat. Tot d’un còp me desrevelhi : lo jet lag, lo desfasament orari ! Ai dormit doas oras ! Vau cercar lo telefòn, lo numerò, ai paur. Devi saupre que ma vida uèi es ambe Remy. De tot biais cal causir : Matilda serà pas jamai ma filha mas deman Remy serà mon marit !
- Allo Matilda ?
- Joana ! Que meravilha d’ausir ta votz. Cossí vas ? Fa de temps que siás tornada al vilatge ?
- E tu Matilda de que fas ? Me deves tot dire que me fau de lagui. De qu’as fach dempuèi tot aquel temps ? Se vòls tot saupre : siái urosa mas siái totjorn perduda. Encara un còp sabi pas pus onte ne siái.
- Mas aquel pichòt qu’espères cal es lo paire ?
- Es complicat benlèu qu’es melhor d’esperar per te contar l’istòria de se tornar veire. Es que pòdi venir en cò de tu ?
- Qual es lo paire de l’enfant ?
- Un musician.
- De musica classica ?
- Non pas : african jazz se vòls tot saupre ! Negre ! Fred Tiafran.
- E vòls venir amb el dins lo vilatge ? Sabi pas se o sabes mas dins lo vilatge per las darrièras eleccions la drecha drecha e la gaucha èran 49/51 per cent.
- E donc ? Pensi que seriá melhor de venir soleta.
- Aquò tomba plan : a de trabalh e pòt pas venir. Mas ieu vòli venir.
- E quand l’enfant arribarà segur que serà pas blanc !
- Joana, me decebes. Te cresiái mai dubèrta al mond modèrne. O sabes ben ara que la tèrra es de mai en mai pichòta.
- Ieu o sabi mas dins lo vilatge o sabon pas encara. Donc se veniás soleta tot seriá plan. Quand arribas ?
- I a un problèma : ai pas un sòu per crompar lo bilhet d’avion.
- E ton òme a pas de sòus per tu, la maire de son pichòt ?
- Un jorn benlèu quand serà conegut coma musicaire. Mas i siam pas encara. E dins aquel pais los artistas an pas d’ajuda per viure. Pas « d’intermittent du spectacle » !
- Donc onte devi mandar l’argent per lo bilhet ?
- Sus la banca de Fred, un virament.
- Pensi que lo melhor seriá de demandar a Rémy que prenguèsse ton bilhet per te lo mandar. Baila me ton adreiça. Vendrai te quèrre a Montpelhièr.
- Alara : Matilda Delbas en cò de Fred Tiafran 2345 Hillview Avenue Philadelphia US.
- Tròp complicat. Demandarai a Rémy de te sonar deman matin. A ben lèu.
- Potons !
- Diga me es un garçon o una filha ?
- Ai pas volgut saupre: descubrirem ensem ! Ciao !
Benlèu que siái tròp vièlha mas ai pas poscut dire de non ! Temps de sonar Rémy….
Qualqu'un tusta a la pòrta cridant :
- Joana, Joana !
Sus l’escalièr de l’intrada de l’ostal magra, vièlha e tot en plors la vesina de Renat, l’Angèla :
- Joana secors ! Lo Renat s’es penjat dins son garatge e se te veni veire es qu’a laissat una letra.
- E alara ? Es terrible mas i pòdi pas res, es vengut ièr e l’ai fotut defòra. Voliái pas mai ausir d’istòrias sus nòstra joinessa que m’an fach tant de mal.
- Legís aquela letra !
- Se vòls mas ara es un pauc tard per faire quicòm.
A mon vilatge tant aimat tota ma vida,
Dempuèi l’escòla primariá siái estat amorós de la Joana. Segur que l’ai abandonada per la Roseta a 20 ans. Mas uèi la Roseta es partida e pensavi que ara lo sòmi podiá devenir realitat. Veni d'apréner qu’es amorosa e que se va maridar ambe un american. Donc vòli pas mai contunhar a viure. Quand los sòmis son mòrts i a pas pus de rason de viure.
Adieu-siatz totes vòstre amic Renat lo malurós
- Encara un còp i pòdi pas res faire, es pas ma fauta. Es vengut me veire ièr e èra furiós.
- Tot lo mond van dire qu’es de ta fauta.
E l’Angèla furiosa s’en va. Uèch oras del ser. Temps de sonar lo Rémy.
- Allo ! Rémy !
- Cossí vas amor de ma vida ?
- Ai pas tròp de temps per parlar. Matilda m’a sonada. Es premsa e vòl venir faire son pichòt en çò de ieu. Lo problèma es qu’a pas un sòu per pagar lo bilhet d’avion. Es que pòs li mandar l’argent o melhor prendre lo bilhet e lo mandar a Philadelphia o per internet ? L’adreiça: Matilda Delbas encò de Fred Tiafran 2345 Hillview Avenue Philadelphia. E lo telefòn: 410 587 90 87.
- O vau faire. Te fagas pas de marit sang. Mas es que siás segura de çò que fas ? As pas jamai agut d’enfant e d’un còp vas devenir maire e grand, es pas simple.
- Mas tu serà ambe ieu e serai pas pus soleta. M’ajudaràs. E en mai lo paire del pichòt es negre, cantaire o musicaire, ai pas comprés. Te sonas lèu lèu. E de l’autre costat i a de problèmas al vilatge. Te contarai tot aquò lo còp que ven. Adieu e potons mon Rémy !
- Adieu ma bèla !
Tot va plan. Es bon de pas pus èstre soleta. E zo mai lo telefòn ! Qual pòt sonar ara ?
- Madomaisèla Belcaire ?
- Òc es ela ! De que voletz ?
- Aquí la gendarmariá del vilatge. Sabi qu’es tard mas volriam vos veire. Mossur Renat Delrieu s’es penjat e a laissat una letra que parla de vos. E en mai una vesina Madama Soulages a ausit una disputa entre vos, ièr a dos oras.
- E de que pòdi faire ? Es pas ieu que l’ai penjat.
- Madama se voletz podem vos venir veire a l’ostal.
- Deman matin ?
- Non ara. Avans de donar lo permés d'enterrar seriá bon de discutir ambe la darrièra persona que l’a vist.
- E ben vos espèri !
Mas avant me cal manjar un bocinet e subretot beure un copet de vin. Un pauc de cambajon, de fromatge amb una lesca de pan e una poma reineta del Vigan. E son dejà aquí ! Amb la veitura de la polícia. Comenci de me demandar s’ai plan fach de tornar al vilatge. Evidentament la mòrt del Renat es pas un plaser per ieu. Durbissi la pòrta. Dos òmes dintran. N’en coneissi un : Madama Blanquet. Mas l’autre l’ai pas jamai vist.
- Es que nos podem assetar ?
- Vos ne'n prèga. Venètz per aquí sus la terrassa.
Se meton cadun dins un fautuèlh de jardin. M’en vau cercar d’aiga e de gòts a la cosina.
- Avètz un polit ostal Madomaisèla Belcaire ! Vos fasètz pas de lagui aurem lèu fach. Pas que de rotina.
Lor conte nòstra istòria ambe lo Renat tre la debuta fins a ièr la disputa sus lo davantal de l’ostal. Escrivon tot çò que disi. E s’en van.
Siái anada me jaire e ai dormit tota la nuèch sens me desrevelhar. Uèi es un autre jorn. Ièr es lo passat.
Bonjorn tot lo mond. Adieu los sovenirs ! Ma vida comença ara! Lo solelh brilha sus mon teulat tot nòu !