La totemotèca

Es amb los gigants del nòrd que lo Polin de Pesenàs foguèt classat a l'UNÈSCO en 2005. Pasmens, es de constatar la frequéncia e l'abondància d'aquestes animals totemics dins lo sud de França en general e dins lo Bas-Lengadòc en particulièr.

1/ Lo Polin, caval de fusta e de tela

Lo Polin de Pesenàs, caval de fusta e de tela

L'estructura del polin de Pesenàs es similara a tantes autres exemples de cavals de fusta. Era a l'origina faita de fusta, probablament de castanhièr, cobèrta d'una ampla tela blava que portava d'emblèmas que cambièron en foncion de las evolucions politicas.

La tela blava del Polin afica aital en alternància las colors de la reialtat, de la Republica o las abelhas imperialas. Lo Polin recampant darrièr el la comunautat picenesa (los piceneses son los estatjants de Pesenàs), suscitant a l'encòp paur e atraccion sus la populacion, foguèt d'alhors victima de sa foncion simbolica al moment de la Revolucion Francesa. Alara assimilat a la reialtat (sa legenda lo restacava en efècte a aqueste regim) lo polin foguèt aital cremat en 1789.

L'estructura ela-meteissa a tanben evoluit dins lo temps. A comptar de 1989, l'alumini mai leugièr, remplaça l'armadura de fusta pesuga. Lo polin pren alara lo camin d'Índia al costat d'autras figuras totemicas entre las qualas la Tarasca de Tarascon, per tal de representar las tradicions francesas a Bombay e New Delhi dins l'encastre de l'annada de França en Índia.

Una figura emblematica

Lo Polin figura dempuèi 2005 al classament del patrimòni oral e immaterial de l'umanitat de l'UNÈSCO, dins l'encastre d'una reconeissença comuna a la França e a la Belgica, de lors gigants e figuras totemicas.

Chivalets, chivaus-frus, caval dragon, trèva-caval... son de fait tantas manifestacions de fusta e de tela qu'acompanhan las manifestacions e rituals de lor ciutat, recampant a l'entorn d'eles la comunautat, e que constituisson a aqueste títol un element del patrimòni cultural immaterial.

Ligats a una legenda o a un fach istoric local, l'estacament dels estatjants a aqueles animals de tela remonta de còps la luènh dins lo temps, e subreviu al temps que passa. Aquelas bèstias de tela son aital pauc a cha pauc vengudas emblematicas d'una vila. Demòran lo simbòl dels ligams estreches e sovent complèxes que l'òme entreten amb l'esperit dels Luòcs e sa pròpria Natura. Sens èsser unicament cantonats a las fèstas carnavalescas, aqueles animals-jupons s'intègran frequentament dins aquestas festivitats.

Dins la longa tièra dels animals totemics d'Erau, lo Polin de Pesenàs coneis coma lo Camèl de Besièrs o lo Drac de Bèucaire, una plaça particulara. « Los Polins » coneisson en país picenés un succès real. A l'ainat de la ciutat reala, s'apondèron progressivament aqueles d'Adiçan, d'Alinhan del Vent, Florençac, Montblanc, Sant Tibèri, Viàs... Pasmens, aquel de Pesenàs, possedís una plaça particulara. Constituís a priòri una de las fòrmas mai ancianas conegudas dins la region, que sa legenda lo fariá remontar als temps epics de la Crosada contra los Albigeses.

2/ Las originas miticas del Polin

Lo Polin de Pesenàs auriá per mite original, la venguda en 1226 del rei de França Loís VIII a l'escasença de la Crosada contra los Albigeses. La cavala mai aimada del monarca seriá alara tombada malauta. Confiada a d'unes cònsols de la vila, luènh de defuntar d'una malautiá quina que siá, la cavala polina. En descobrir lo jove polin a son retorn a Pesenàs, lo rei demanda la construccion d'un equivalent de fusta per tal de commemorar l'eveniment. Aqueste modèl de tela e de fusta acompanha dempuèi las fèstas de la ciutat, fèstas religiosas e fèstas calendàrias, coma lo Carnaval.

La legenda coneis una segonda etapa « reala » en 1622, al passatge del rei Loís XIII. Lo marescal de Bassompierre que deviá traversar la Peyne sus son caval, e que crosèt una païsana en dificultat, al faguèt montar amb el, totes dos passèron ensem lo riu. L'anecdòta menèt a la fabricacion de dos manequins de fusta, Estieinon e Estieineta, que se pòdon totjorn veire sus l'esquina de l'animal.

Es tanben a aquesta data e malgrat una legenda que lo voldriá mai ancian, que lo Polin es pel primièr còp mençonat dins los archius de la vila çò que fa d'el un dels mai ancians animals de tela del departament (s'es pas lo mai vièlh). Per çò de sa legenda ela-meteissa, foguèt raportada un primièr còp en 1702 per Le Mercure Galant e aprèp enriquesida pel cronicaire picenés Pierre Poncet. Aquela de Bassompierre seriá estada fargada tardivament, mai o mens al sègle XIX, per Albert-Paul Alliès sus la basa de la venguda dins vila del monarca Loís XIII mentre que d'autres comentators, coma Claude Achard, veson dins aqueste parelh un rampèl de Grandgousier e Gargamelle, los parents de Gargantua que segon la legenda, faguèron tanben un passatge per la ciutat picenesa.

La mencion d'aqueste parelh rampèla que que n'advenga la proximitat entre l'animal totemic e la fèsta de Carnaval, a l'escasença de la que lo Polin se passeja per carrièras, al son dels autbòis e del pifre, e convida la populacion a dançar.

3/ Carnaval de Pesenàs, quand lo Polin se'n va dançar... 

Lo calivari de la Sant Blasi

Sant Blasi, protector dels cardaires (artesans del teissut) devenguèt tanben sant patron de la vila que foguèt tre l'Edat Mejana un centre drapièr important. Son culte es celebrat a Pesenàs al mens dempuèi 1299, aprèp la mobilizacion de las corporacions drapièras de la vila. Fèsta patronala la Sant Blasi dobrís tanben a Pesenàs las festivitats de Carnaval, pendent las que apareis guidat pel menaire, lo Polin emblematic.

La dança del polin

La sortida del Polin a Pesenàs correspond a un ritual plan precís que mescla dança e musica. Al son dels autbòis e dels tamborins, instruments tradicionals en Lengadòc, lo menaire vestit de roge e de blanc fa sa dança frenetica, lançant lo calivari subrexcitat de l'animal.

Dissimulats jos al pesuga tela blava, los nòu portaires animan l'esqueleta de fusta, li fasent percórrer las carrièras al rencontre de la populacion. Reguitnadas e virolets atisan la curiositat, mas tanben l'afolament de la populacion. Aquestes moviments brusques altèrnan amb los clacaments de la maissa articulada, la nhaca, que se dobrís pontualament per engolir l'obòl dels passants. Lo caminar del polin lo mena successivament, e segon un percors immudable, dins lo centre ancian de la vila : Cors Jean-Jaurès, plaça de la Republica, carrièra Anatole-France, baloard Sarrazin, rota de Besièrs, plaça del Quatorze-Juillet, carrièra François Oustrin, plaça Gambetta, carrièra Alfred-Sabatier, carrièra Emile-Zola.

La dança de las trelhas

Parallèlament al Polin, figura al patrimòni cultural immaterial de la vila la dança de las trelhas. Aquesta es menada pel cap de jovent. Tradicionalament, los joves, filhas e dròlles, se recampan e tenon dos per dos un arc de fusta ornat de pampa e de fuèlhs : la trelha. La dança s'articula en un desenat de figuras e un final. Si la musica es comuna a l'ensem de las vilas e dels vilatges del departament que practican aquesta dança, se pòt que las paraulas de cançon cambièsson. Es lo cas de Pesenàs. Lo menaire i pòrta lo nom d'Ortolan, e aquí la cançon entonada per incitar los parelhs a passar jos als trelhas :
"E Ortola, passo se bos passa – E passo jhoust les treios. E Ortola – passo se bos passa – E passo de dela;" (version donada per A.-P. Alliès. Une ville d'états : Pézenas aux XVIe et XVIIe siècles, Molière à Pézenas . Montpellier, Éd. des Arceaux, 1951).

Las trelhas semblan d'èsser estadas dançadas pel primièr còp a Pesenàs en 1564, a l'escasença del sejorn del rei Carles IX dins la vila. Foguèron aprèp associadas a la fèsta de las Caritats, que perdurèt dins la vila fins a la fin del sègle XIX.