Explorar los documents (15450 total)

Enric IV de França e de Navarra es dintrat dins l'istòria coma « lo Bon rei Enric » o « lo Bearnés ». Aqueles dos escaisses testimònian de la legenda que, plan lèu, s'apoderèt de la figura d'un rei que son astrada foguèt pas comuna. Primièr, rei de Navarra e cap del partit protestant contra la dinastia dels Valois, venguèt apuèi rei de França catolic en 1589.

Naissença d'un simbòl

Enric de Navarra es l'eiretièr d'un reialme que mena una importanta politica d'independéncia de cap a l'Espanha e a la França. Sa naissença en 1553 es aital mesa en scèna per son grand, lo rei Enric II de Labrit, coma un acte d'afirmacion de la sobeiranetat e de las especificitats de son reialme. Dins un castèl de Pau ornat per l'ocasion de las cortinas las mai ricas a las colors dels Bearn-Navarra, Joana de Labrit met al monde lo jove prince sus l'aire de Nouste dame deu cap deu poun (vièlha cançon bearnesa).

Vengut rei de Navarra e cap del partit protestant, Enric compren tanben, plan lèu, lo sense dels simbòls. Per bastir sa legenda, recep la contribucion dels escrivans de la renaissença literària gascona iniciada jos lo regne de sa maire Joana de Labrit. Lo mai important, lo plan « patriotic » Pey de Garros, compausa atal de Poesias gasconas que contribuïsson a crear lo mite del « bon rei Enric »... de Navarra.

Un Gascon a la Cort de França

Mas alara que s'entregafan catolics e protestants pendent las Guèrras de religion, son accent e sas manièras d'òme ensenhat « a la bearnesa » se van far escarnir per lo Partit catolic e real. Atal nais lo personatge del « Gascon » e lo genre de la « gasconada » que persistiràn dins lo comic francés dusca tard dins lo sègle XVII. Aquel personatge del Gascon vantòrla e farfantaire respelirà a la fin del sègle XIX amb lo Cyrano de Bergerac d'Edmond Rostand.

L'eiretatge bearnés d'Enric IV aurà atal doas facietas del temps de sa vida. Mas sa mòrt en 1610, sobta e violenta, cambiarà los subjèctes de trufariá de la velha en simbòls d'un rei simple e pròche de son pòble.Lo motiu del Gascon s'invèrsa quand, en 1611, l'escrivan Guilhem Ader crèa l'ideal gascon amb un cap d'òbra de la literatura occitana, Lo Gentilome Gascon. Son eròi, Henric Gascoun, se confond amb Enric IV atal descrich coma un conquistaire flamejant, un cap de guèrra gloriós.

« Nòstre Bon rei Enric »

Enric IV serà alara lo « Bon rei Enric », lo Bearnés, una figura positiva que se’n serviràn, per torn, los divèrses camps, tant reialistas coma revolucionaris o enciclopedistas...

Totun, se Enric manten de son vivent la sobeiranetat politica (los Estats de Bearn), juridica (Fors et coutumes) e mai linguistica (Enric IV s'adreiça a sos subjèctes bearneses pas qu'en occitan) de sos Estats, serà pasmens coma rei de França lo grand continuaire de la marcha cap a l'absolutisme e lo centralisme, que sa lenga unenca serà sonque la lenga istorica dels reis de França e de lor domeni, lo francés.

La duquessa Alienòr d'Aquitània (vèrs 1124-1204) es passada dins la legenda per son astrada excepcionala, devenguda successivament reina de França e reina d’Anglatèrra. Es estada l’objècte privilegiat dels poètas e ecriveires de son temps, quora partisans, quora ostiles, que nos transmetèron dos retraches fòrça diferents de la granda dama del sègle XII : una « legenda negra », la d’una femna leugièra e avida de poder, e una « legenda daurada », la d’una princessa de tria, incarnacion de la Dòna idealizada dels trobadors.

A l’atge de 14 ans, Alienòr eireta d’un dels domenis mai importants d’Euròpa occidentala, que s’estira dels Pirenèus fins al Leir. Esposa en 1137 l’eiretièr del reiaume de França, lo futur Loís VII, e deven reina a sos costats. Lor maridatge es anullat per la Gleisa quinze ans mai tard, en 1152. Esposa alara Enric Plantagenèst, potent senhor de la Normandia e de l’Anjau, que deven rei d’Anglatèrra dos ans mai tard. Lo coble Plantagenèst regna alara sus tot l’Oest del reiaume de França e sus lo reiaume d’Anglatèrra. Lo regne d’Enric Plantagenèst e d’Alienòr va conéisser una edat d’aur culturala marcada mai que mai per l’apogèa de l’art dels trobadors.

Alienòr e los trobadors : mite o realitat ?

Alienòr es l’eiretièra d’una de las corts mai novatrises sus lo plan artistic. Son grand, Guilhem IX, es lo primièr trobador conegut e considerat coma lo principal inventor d’aquel art novèl qu’es lo trobar. Son paire Guilhem X es un grand mecènas e recep un grand nombre de trobadors coma Cercamon o lo jove Marcabru.
Devenguda reina de França, qualques recits descrivon Alienòr coma una sobeirana que se distinguís per sos gostes e sas proteccions artisticas al dintre d’una cort mens liberala dins sa concepcion del desir e de l’amor. Lo trobador Marcabru seriá per exemple estat fòrabandit d’aquela cort per lo rei qu’auriá pas tolerat lo cant d’amor que la reina n’èra naturalement l’objècte privilegiat.
S’es malaisit de destriar la veritat istorica de la legenda, es segur que Bernat de Ventadorn, que la noma explicitament dins una de sas cançons, es estat un dels grands objèctes de proteccion de las corts d’Aquitània e d’Anglatèrra. Es tanben revelator que l’edat d’aur del trobar occitan se situa al moment del regne d’Alienòr e d’Enric Plantagenèst.

Lo coble Plantagenèst e las arts

Quina que siá la realitat del ròtle d’Alienòr dins l’apogèa de l’art occitan del cant d’amor dins la segonda mitat del sègle XII, lo regne del coble Plantagenèst representa indenegablament una edat d’aur culturala. Lors domenis, crosament de las civilisacions d’oc, d’oïl e bretona, veguèt espelir e se desvolopar totas las innovacions màgers de la literatura occidentala del sègle XII, lo roman arturian, la lirica occitana o encara l’epopèa.

Alienòr d’Aquitània morís a prèp de 80 ans a Peitieus en 1204. Sa sepultura a l’abadiá de Fontevraud es susmontada d’un jasent que la representa un libre a la man, darrièra innovacion que devèm a un personatge digne de sa legenda.